Divan Edebiyatında Gezi Yazısı

Divan edebiyatında “seyahatname” olarak adlandırılan gezi yazıları, Osmanlı edebiyatının önemli eserleri arasındadır. Evliya Çelebi’nin “Seyahatname” adlı eseri, bu türün en kapsamlı ve ünlü örneklerinden biridir ve Türk edebiyatında da özel bir yeri vardır.

Evliya Çelebi (1611-1682):

• Rüyasında gördüğü Peygamber Efendimiz’e “Şefaat ya Resulallah” demek isterken, “Seyahat ya Resulallah” deyince hayatı seyahat etmek üzerine değişti.
• 17. yüzyıl Divan edebiyatının en önemli nesir yazarlarından biridir.
• On ciltten oluşan “Seyahatname” adlı eseri, Osmanlı İmparatorluğu’nu ve dönemin çeşitli coğrafyalarını gezerek anlatır.
• Eserde gezdiği yerlerin din, tarih, coğrafya, kültür, mimari eserler, giyim tarzları ve yaşam biçimleri hakkında detaylı bilgiler verir.
• Halk hikayeleri, masallar, maniler, halk oyunları gibi halk edebiyatı unsurlarına da eserinde yer vermiştir.
• Seyahatname’de akıcı ve sürükleyici bir dil kullanarak abartmalara ve esprili bir dile başvurmuştur.
• Anlatımda zaman kavramını ortadan kaldırarak geçmişi, şimdiki zamanı ve geleceği iç içe geçirir.
• Toplumun tüm yönlerini, yaşam tarzını, dilini ve kültürünü ele alırken halk deyişleri ve toplumsal yaşantıya dair bilgiler de sunar.
• Aynı zamanda, cami, han, hamam, manastır, kale, sur gibi kültürel miras eserlerine de dikkat çeker.

Evliya Çelebi’nin “Seyahatname”si, Divan edebiyatının önemli bir eseri olarak Türk kültürüne zengin bir miras bırakmıştır. Eser, gezi yazılarının tarih boyunca edebiyatımıza ve kültürümüze katkısını gösteren önemli bir örnektir.

1. Divan nesrinde görülen kurallara bağlı kalmadan oluşturulmuştur.
2. Günlük konuşma dili tercih edilmiş ve akıcı, sürükleyici bir dil kullanılmıştır.
3. Gezdiği yerleri yorumlarıyla birlikte anlatmış ve kendi izlenimlerini eklemiştir.
4. Anlatımda geçmişle gelecek, şimdiki zamanla geçmiş zaman iç içe aktarılmıştır.
5. Zamanda sınırlama yapılmamış ve olaylarda zaman kavramı ortadan kaldırılmıştır.
6. Halk deyişleri, maniler, toplumsal yaşantı, inanışlar gibi birçok konuda kaynaklık edecek bilgilere eserde yer verilmiştir.
7. Toplumu bütün yönleriyle, yaşam tarzıyla, diliyle ve kültürüyle birlikte ele almıştır.
8. Kültürel miras niteliğindeki yapılar olan cami, han, hamam, klişe, manastır, kale, sur gibi çeşitli yapıların varlığından da bahsetmiştir.

Evliya Çelebi’nin “Seyahatname”si, Divan edebiyatında öne çıkan seyahatnamelerin en önemli örneğidir. Eser, zengin dil yapısı ve içerdiği ayrıntılı bilgilerle Türk edebiyatında ve kültüründe önemli bir yer tutmaktadır. Gezip gördüğü yerleri, halkın yaşam tarzını ve kültürel miras niteliğindeki yapıları detaylı bir şekilde anlatmasıyla da özel bir eser olarak değerlendirilir.