Harita Okur Yazarlığı

Harita, yeryüzünün tamamının veya bir parçasının kuş bakışı olarak fiziki ve beşeri olay ve özelliklerinin, istenilen ölçeğe göre küçültülerek, özel işaretlerle, bir düzlem üzerine çizilmiş grafik bir şekildir.

Özetle, haritalar:

• Kuş bakışı görünümü sunar.
• Yeryüzünü bir düzlem üzerine aktarır.
• Belirli bir ölçeğe göre küçültülür ve ölçekli olarak tasarlanır.

Ölçek, haritalardaki küçültme oranını ifade eder ve iki tür ölçek bulunmaktadır: kesir ölçek ve çizgi ölçek.

1. Kesir Ölçek: Bu tür ölçekler kesirli sayılarla ifade edilir, örneğin 1/500.000 veya 1/2.000.000 gibi. Kesir ölçekte pay kısmı harita uzunluğunu, payda ise çizilen yerin gerçek boyutunun küçültme oranını temsil eder.
2. Çizgi Ölçek: Harita üzerindeki uzunluklar gerçek boyutlarına ne kadar karşılık geldiğini gösteren bir şerit üzerine işaretlenerek gösterilir. Çizgi ölçek, harita üzerinde iki nokta arasındaki kuş uçuşu uzaklığı hesaplamak için kullanılır.

Yön Oku: Haritalarda yönlerin, doğu, batı, kuzey ve güney gibi yönlerin belirlenmesi önemlidir. Bu yönler, enlem ve boylamlar kullanılarak tespit edilir. Ancak enlem ve boylamların yer almadığı haritalarda yönleri belirlemek için yön okları kullanılır.

Harita Anahtarı (Lejant): Haritalarda gösterilen olayların tümünün yazılması zor olduğu için bazı bilgiler sembollerle gösterilir. Bu sembollerin anlamlarını açıklayan bölüme harita anahtarı veya lejant denir.

Haritalar ölçeklerine ve kullanım alanlarına göre farklı kategorilere ayrılırlar:

Ölçeklere Göre Haritalar:

1. Planlar: Ölçekleri 1:1.000 ile 1:20.000 arasında değişen haritalardır. Bu tür haritalar genellikle köy, kasaba ve şehir gibi yerleşim birimlerini gösterirler.
2. Büyük Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1:20.000 ile 1:200.000 arasında olan haritalardır. Arazinin topografik yapısını ve gerekli ayrıntıyı içerirler.
3. Orta Ölçekli Haritalar: Ölçekleri 1:200.000 ile 1:500.000 arasında olan haritalardır.
4. Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1:500.000’den daha küçük olan haritalardır.

Kullanım Alanlarına Göre Haritalar:

1. Genel Haritalar: Dünyanın tamamını veya bir bölümünün yüzeysel yapısını gösteren haritalardır. İçerdikleri tipik olarak şunlardır:
   • Topografya Haritaları: Arazinin topografik yapısını gösteren, ölçeğe bağlı olarak her türlü arazi bilgisini içeren haritalardır.
   • Fiziki Haritalar: Yeryüzünün fiziksel yapısını, dağları, ovaları, platoları, akarsuları, gölleri ve benzeri unsurları gösteren haritalardır.
   • İdari (Siyasi) Haritalar: Ülke sınırlarını, ülke içindeki eyaletlerin, illerin ve ilçelerin sınırlarını gösteren haritalardır.
2. Beşeri Haritalar: İnsanların dağılışını ve nüfus özelliklerini gösteren haritalardır.
3. Ekonomik Haritalar: Ekonomik faaliyetlerin (tarım, hayvancılık, madencilik, ormancılık, ticaret vb.) dağılımını gösteren haritalardır.

Haritaların bu farklı kategorileri, belirli bir amaca hizmet etmeleri ve belirli ölçeklerde ayrıntıları içermeleri açısından önemlidir.

Harita çizimlerinde kullanılan projeksiyon yöntemleri, haritanın çizildiği alana ve amaçlarına bağlı olarak farklılık gösterir. Bu yöntemler, harita çizimlerindeki bozulmayı en aza indirmeyi amaçlar. İşte bu projeksiyon yöntemlerinin genel açıklamaları:

Silindirik Projeksiyon:

• Ekvator ve çevresindeki alanların haritası çizilirken kullanılır.
• Bu yöntemle çizilen haritalarda ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe hata oranı artar.
• Dünyanın tamamını göstermek için kullanılabilir.
• Uygulama yöntemi, küre üzerinde ekvatorda kağıdın değdiği bir silindir oluşturmayı içerir.
• Küre üzerindeki şekiller bu kağıda yansıtılır.
• Şekil korunur ancak alanda büyük bozulmalar meydana gelebilir.
• Deniz ve hava haritaları gibi uygulamalarda tercih edilir.

Konik Projeksiyon:

• Orta enlem ve dünya haritası çizimlerinde kullanılır.
• Alanın korunmasına özen gösterir ancak şekilde bozulmalar meydana gelebilir.
• Ekvatora doğru gidildikçe bozulmalar artar.
• Dünyanın sadece yarısı gösterilebilir.
• Uygulama yöntemi, çizim yapılacak alana koni şeklinde kağıt sarılmasını içerir.
• Çizilecek alan kağıt üzerine yansıtılır.

Düzlem Projeksiyon:

• Dar alanlar, kutuplar ve büyük ölçekli haritalar için kullanılır.
• Bozulmalar diğer yöntemlere göre daha fazladır, özellikle dar alanlarda en fazla bozulma görülür.
• Dünyanın sadece yarısı çizilebilir.
• Uygulama yöntemi, çizim yapılacak alana düzlem şeklinde kağıt bırakılmasını içerir.
• Çizilecek alan bu kağıda yansıtılır.

Her bir projeksiyon yöntemi belirli koşullarda ve amaçlar doğrultusunda tercih edilir. Seçilen yöntem, haritanın kullanılacağı alana ve istenilen hassasiyete bağlı olarak değişebilir.

Ölçek ve Hesaplamalar

Uzunluk ölçülerini hesaplayabilmek için alt ve üst katlarının bilinmesi gereklidir. Uzunluk ölçü birimleri metrenin ondalık alt ve üst katlarıdır. Bu birimler 10’ar 10’ar büyür ve 10’ar 10’ar küçülür.

Deniz seviyesinden itibaren aynı yükseltiye sahip noktaların birleştirilmesiyle meydana gelen kapalı eğriler eş yükselti eğrisi (izohips) olarak adlandırılır. Bu yöntem, günümüzde yeryüzü şekillerini haritalarda göstermek için en yaygın ve doğru kullanılan tekniktir.

İzohipslerin Özellikleri:

• Herhangi bir izohips eğrisi üzerinde bulunan tüm noktaların yükseltisi aynıdır.
• İzohips eğrileri birbirine iç içe geçmiş kapalı eğrilerdir.
• Her bir izohips eğrisi kendisinden daha yüksek olan izohips eğrisini çevreler. Bu nedenle en dıştaki eğri en alçak yeri, en içteki eğri ise en yüksek yeri temsil eder.
• Bir haritadaki izohips eğrileri arasındaki yükselti farkı her yerde aynıdır.
• Kıyı çizgisinden geçen izohips, deniz seviyesini temsil eder.
• İzohips eğrileri birbirini kesmezler. İzohipsleri kesen çizgiler akarsuları gösterir.
• Her iki tarafındaki izohipsler arasındaki yükselti akarsu vadisinin yükseltisini belirtir.
• Komşu iki izohips eğrisi arasındaki yükselti farkı her yerde aynıdır.
• İzohips eğrileri yoğunlaştıkça, arazinin eğimi artar, akarsuların akış hızı ve aşındırma etkisi artar, kıta sahanlığı daralır.
• İzohips aralığı haritanın ölçeğine bağlı olarak değişir. Büyük ölçekli haritalarda izohips aralığı daha küçük (örneğin 10-20 metre), küçük ölçekli haritalarda ise daha büyük olabilir (örneğin 500-1000 metre).
• İzohips eğrileri noktasal şekillerde doruklarını temsil eder.
• Çukur alanlar çukurun yönünü gösteren ok işaretleri ile gösterilir.

Bu özellikler, izohipslerin yükselti ve topoğrafik yapı hakkında detaylı bilgiler sağlamak için önemlidir.