Su Kaynakları

1. Dünya’daki su kaynakları okyanuslar, denizler, göller, akarsular, yer altı suları ve buzullardan oluşur. Yeryüzündeki sular sürekli bir döngü içerisindedir.
2. Dünya’daki su kaynakları dengeli bir dağılış göstermez. Yağışların az, buharlaşmanın şiddetli olduğu yerlerde su kaynakları azalırken; yağışların fazla, buharlaşmanın az olduğu yerlerde su kaynakları artış gösterir.
3. Yer yüzünde en fazla tatlı suya sahip alanlar göllerle oluşturulur ve tatlı suların %87’si göllerde bulunur.
4. Bir gölün suları acı, tatlı, sodalı ya da tuzlu olabilir, bu durumu etkileyen faktörler şunlardır:
   • Gölün gideğeninin olup olmaması
   • Gölün bulunduğu arazinin özelliği
   • Gölün bulunduğu yerdeki iklim özellikleri
   • Gölün derinliği
   • Gölün büyüklüğü
5. Göl bir gideğen yardımı ile fazla suyunu gölün dışına boşaltıyorsa gölün suyu tatlı olacaktır. Ancak gölün gideğeni yoksa göldeki suda devir daim gerçekleşmediği için gölün suyu acı (sodalı, tuzlu) olacaktır.
6. Yeryüzünde en fazla tatlı suya sahip alanlar şunlardır:
   • Kuzey Amerika’nın Kuzeyi (Kanada)
   • Güney Amerika’nın Kuzeyi (Amazon Havzası)
   • Avrupa’nın kuzeyi ve batı kesimleri
   • Asya’nın güney ve güneydoğusundaki adalar (Endonezya, Malezya, Filipinler vb.)
   • Sibirya
   • Orta Afrika (Kongo Havzası)
   • Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’nün verilerine göre dünyada en fazla tatlı su kaynağı Brezilya ve Rusya’da bulunmaktadır.
7. Yeryüzünde en az tatlı suya sahip alanlar özellikle dönenceler çevresinde yer alan çöllerdedir ve bazı örnekler şunlardır:
   • Büyük Sahra çölü (Kuzey Afrika)
   • Afrika’nın doğu ve güney kısımları (Kenya, Kalahari, Zimbabwe)
   • Arabistan çölleri
   • Pakistan
   • Polonya ve çevresi kişi başına tatlı su miktarının en az olduğu yerlerdir.
   • Dünyada kişi başına düşen tatlı su miktarının en az olduğu ülke Kuveyt’tir.

Oluşum Şekillerine Göre Göller:

1. Doğal Göller:
   a. Tektonik Göller: Yerkabuğu hareketleri sonucunda oluşan göllerdir.
   • Hazar Denizi, Aral Gölü, Baykal Gölü, Çad Gölü, Balkaş Gölü, Nyasa Gölü, Victoria Gölü, Lut Gölü, Tuzgölleri.

   b. Buzul Gölleri: Sirk çukurlarının dolması ile oluşur.

   • Finlandiya, Norveç, Kanada ve Danimarka’da birçok buzul sirk gölü bulunur.

   c. Karstik Göller: Karstik kayaçların (jips, dolomit, kalker) erimesi sonucunda oluşan çukurlarda biriken sular ile oluşur.

   • Arnavutluk-Makedonya sınırında bulunan Ohri Gölü, Arnavutluk-Karadağ sınırındaki İşkodra Gölü.

   d. Volkanik Göller:

   • Krater Gölleri: Sönmüş volkan tepelerindeki kraterlerin sular ile birikmesi ile oluşan göllerdir. ABD’deki Krater Gölü.
   • Kaldera Gölleri: Kraterin patlaması veya çökmesi sonucunda oluşan geniş çukurlar içinde oluşan göllerdir.
     • Sumatra’da Toba Gölü, Türkiye’de Nemrut Kalderası.
   • Maar Gölleri: Yer kabuğunda sıkışan volkanik gazların patlaması ile açılan maar çukurlarına suların dolması ile oluşur.
     • Türkiye’de Meke Tuzlası ve Acıgöl.
2. Set Gölleri:
   • Alüvyal Set Gölleri: Akarsuların yatak eğimlerinin azaldığı yerlerde taşıdıkları alüvyalları biriktirmesi sonucu oluşan göllerdir.
   • Heyelan Set Gölleri: Heyelanların akarsuların önlerini kapatması sonucu oluşan göllerdir.
   • Kıyı Set Gölleri: Bir koy ya da körfezin önünün dalgalarla taşınan kumlarla kapanması sonucunda oluşan göllerdir.
   • Lav Set Gölleri: Volkanik püskürmeler ile çıkan lavların bir vadinin önünü bir set şeklinde kapatması sonucunda oluşan göllerdir.
   • Moren Set Gölleri: Buzulların etkili olduğu, suların önünü moren setleriyle kapatmasıyla oluşan göllerdir. İskandinav ülkelerinde ve Kanada’da görülür.

1. Karstik Kaynaklar:
   • Kalkerli arazilerde yeraltına sızan sular yeraltında boşluklarda birikir ve yer üzerine çıkarsa karstik kaynak veya volküz olarak adlandırılır.
   • Bol su çıkarırlar ve genellikle soğuk su içerirler.
   • Kireç bakımından zengindirler ve içme suyu olarak kullanılmazlar (bazı istisnalar vardır).
   • Mevsimsel olarak debileri değişebilir.
   • Türkiye’de en çok Akdeniz bölgesinde butarz karstik kaynaklara rastlanır.
2. Vadi (Yamaç) Kaynakları:
   • Vadi yamaçlarından akan kaynaklardır.
   • Dağlık bölgelerde yaygındır ve suları soğuktur.
   • Yıl içerisinde akımı değişebilir ve kurak mevsimlerde akarsuların kurumasını önlerler.
3. Artezyen Kaynakları:
   • Yüzey sularının geçirimsiz tabakalar arasında bulunan geçirimli tabakada birikmesi ve sondajla yüzeye çıkarılmasıyla oluşan kaynaklardır.
   • Sulama ve içme suyu olarak kullanılırlar ve suları soğuktur.
4. Fay Kaynakları:
   • Yerin derinliklerinde bulunan yer altı kaynaklarının fay kırıklarından yüzeye çıkmasıyla oluşur.
   • Kırıklı bölgelerde sık rastlanır ve Türkiye’de Ege Bölgesinde sıklıkla görülür.
   • Fay kaynaklarından elde edilen enerjiye jeotermal enerji denir.
   • Suları ılık ya da sıcaktır ve içlerinde bol miktarda eriyik mineral bulunur.
   • Kaplıca veya Ilıca olarak da adlandırılır.
5. Gayzer Kaynakları:
   • Volkanizmanın etkili olduğu alanlarda yer altında sıcaklığın fazla olmasından dolayı, yer altı suları kaynar ve basınçlı bir şekilde sıcak su ya da buhar olarak belirli aralıklarla fışkırır.
   • Özellikle aktif volkanların görüldüğü yerlerde sık rastlanır (örn. Yeni Zelanda, İzlanda, İtalya vb.).